Pertsonak

Zaintzaren balioak etorkizuneko hirian

22-02-2021

— Iñigo Kortabitarte, Ekintzailea eta OKencasa-ko sustatzailea

Baby boomaren belaunaldiak (joan den mendean 50eko eta 70eko hamarkadetan jaiotako pertsonak) urteak daramatza pixkanaka 65 urte edo gehiagoko biztanleria-kohortean sartzen, eta hala izaten jarraituko du hurrengo bosturtekoan: 30.000 pertsona baino gehiago urtean Euskadin, eta 600.000 baino gehiago estatuan.

Jarrai dezagun egoera dimentsionatzen lagunduko diguten datuekin. Datozen hogei urteetan, mendekotasuna duten adinekoen kopurua urtero % 5an haziko da. Eta ez bakarrik biztanleriaren zahartzearen ondorioz, baita bizi-itxaropen handiagoa edo gaixotasun neurodegeneratiboen prebalentziaren igoera bezalako faktoreen ondorioz ere, sedentarismoa, elikadura okerragoa eta estres-maila handiagoak dituen bizi-patroi moderno baten ondorioz. Aldi berean, pertsona horien % 80ak bere etxean egon nahi du, bere senitartekoekin, auzokide eta lagunekin eta, azken batean, bere bizitza-espazioan. Eta hori posible da, zorionez (bereziki azpimarratu nahi dut) gizarte batean bizi garelako, non adineko pertsonei eman diguten guztia itzultzea, hain zuzen ere gehien behar dutenean eta ahulagoak direnean, oro har norberaren eta familiaren betebehar bezala hartzen delako, zaintzaren familia-kultura errotuaren ondorioz.

Egia da, halaber, 2035az haratago proiektatzen bagara, egoera hori aldatuz joango dela belaunaldi- eta gizarte- eta kultura-faktoreen ondorioz, hala nola bikoteko seme-alaben kopuruaren beherakada, dibortzioen indizeen handitzea, emakumearean sarrea masiboa edo mugikortasun geografikoaren handitzea, besteak beste. Faktore horiek zaintzeko aukera edo nahia duten senideen ratioa gutxituz joango dira, mendekotasuna duten adineko pertsonen kopuruari dagokionez. Gaur egun, ratio hori 8/2koa da (mendekotasuna duten bi adineko pertsonako zortzi familiako zaintzaile izan daitezke), eta 2050ean, berriz, alderantzizkoa, 2/8koa (mendekotasuna duten zortzi adineko pertsonako bi familiako zaintzaile potentzial).

Aldagai horien guztien baturak argi eta garbi erakusten digu nola zaindu nahi ditugun zaintzak behar dituzten adinekoak eta nola zaindu behar dituzten senideak, eta zertan eta nola lagundu dezakeen hiri-eredu jakin batek. Gai honi heltzeko, hainbat hurbilketa erabil ditzakegu, guztiak elkarren osagarriak, sistemikoak eta, beraz, konplexuak direlako. Eta arazo konplexuak konpontzera hurbiltzeko modurik onena galdera zuzenak planteatzea denez, hona hemen hausnarketarako proposamen batzuk:

Zaintza harremanetan oinarritzen bada, eta ados bagaude gauza gutxik egiten gaituztela gizatiarrago gure arteko harremanak baino, nola eraiki dezake hiri-eredu jakin batek harreman-ingurune mesedegarriak zaintzen dituzten familien mesedetan?
Zaintzari dagozkion baliabideei ekiteko, zeharkako begirada bat behar bada, eta horrek, gainera, eskumen desberdinak eta osagarriak dituzten hiru maila instituzionaletan eragiten badu (autonomikoa, forala eta udalarena), nola konbinatzen ditugu gizarte-laguntzako, etxebizitzako, mugikortasuneko, osasuneko, hezkuntzako eta komunitateko baliabideei buruzko jarduerak, eta nola ezartzen ditugu hirian, egitura aldetik?
Nola konpontzen dugu paradoxa hau: familia-zaintza balio etikoen eta eskuzabaltasunaren adierazle argia izatea, eta, aldi berean, alderdi ikusezin bat izatea eta gizarte-onarpenik ez izatea? Mobilizatzailea eta kohesionatzailea izango den gizarte-kapitalaren indize altua duen hiri bat nahi badugu, zer egingo dugu hain baliotsua eta, hala ere, gutxietsia den zerbait balioesteko?
Familietan zaintzen duten pertsonen % 85 emakumeak badira, nola lagunduko du hiriak familietako gizonek erantzunkidetasun handiagoa izan dezaten? Zein dinamikaren bidez?
Mendekotasuna duten adinekoak zaintzeko ereduak bilakaera dinamikoa eta etengabea beharko du, datozen urteetan ere aldaketak izango baitira. Mendekotasuna artatzeko sistema nagusiki publikoa den heinean, nola konbinatuko ditugu, hiriko gobernantza-mailan, beharrezko pultsu berritzailea (zeharkakotasuna, malgutasuna, arintasuna eta zuhurtziarako gaitasuna eskatzen dituena) eta beharrezko bermeak hain eremu delikatuan (etenaldia eta arau sendoak eskatzen dituena)?
Patroiak identifikatzeko, arreta pertsonalizatzeko eta bizi-kalitatea hobetzeko datuen analisi masiboa egiteko aukera ematen duten teknologia berriak baditugu, zer urrats emango ditugu hiri gisa datuaren gobernantza eremu horretara bideratutako gure praktiketan txertatzeko? Eta nola konbinatuko ditugu datu pertsonalen babes egokia eta erabilera adimenduna, donostiarrei balio erantsia eskaini ahal izateko?
Gaur egungo zainketa-sistema erabat erreaktiboa bada (estimulu bat dagoenean jartzen da martxan, normalean, bat-batean sortutako krisi-egoerari eta larritasun-egoerari dagokio), nola txerta ditzakegu “banda-baloia aldatzea” eta prebentzioz jardutea ahalbidetuko diguten prozesuak eta tresnak, arreta-kalitate hobea, kostu-eraginkortasun ratio hobea eta eraginkortasun handiagoa lortzeko?
Zaintzak behar dituzten pertsonen kopurua etengabe handitzen ari denez eta horrek arreta-kostuak areagotzen dituenez, eta hiriak bere gain hartutako kostuen kuotari dagokionez, zer orientabide hartuko dugu kontuan finantzaketaren ikuspegitik? Zergak igo? Arretaren kalitatea okertzea? Sisteman sartzeko hesiak altxatzea? Koordainketak egokitu? Aukera horietako batzuen batura? Eta horren arabera, nola egingo dugu pedagogia soziala Donostiako herritarrak prozesuan sartzeko?
Herritarren inplikazioan sakonduz, defendatzen dut Donald Kettelek, Pennsylvaniako Unibertsitateko Zientzia Politikoetako irakasleak, "Vending makinaren gobernantza-eredu" gisa definitu zuen gobernantza-eredu bat (edo hobeto esanda, gobernu-hiritarren arteko harremanaren eredua) nagusi dela gaur egun: zergak ordaintzea, zerbitzuak eta abantailak espero ditut, eta kexatu egiten naiz ez baditut lortzen, batez ere makinari ostikoak emanez (gobernuak, edonon). Nolabait, gure egungo sistemak ekintza kolektiboaren ideia kexa kolektibora degradatu du. Orduan, xehatzen ari garen gai konplexu honi dagokionez, nola sentsibilizatuko eta inplikatuko ditugu donostiar guztiak guztion ulermena eta ekarpena eskatzen duen erronka batean?
Azkenik, eta ikusirik konplexutasun handiko arazo baten aurrean gaudela, eta haren soluzioak nekez sortuko direla buru pentsalari bakar batetik, zer espazio eta prozesu sortuko ditugu hirian gogoeta horien inguruan neurona desberdinak eta kalitatezkoak biltzeko? Eta nola konponduko dugu inpaktu sozialaren eta errentagarritasun ekonomikoaren arteko dilema, eremuan berrikuntza jasangarria bermatzeko?

Ideia hauek hiri-hiritargo hitz-jokoan aurkitzen dugun kasualitate inspiratzailearekin ixten ditut. Edozein erronka sistemikotan bezala, jorratu beharreko gai batzuk zerrendatze hutsak paralisia ekar diezaguke, hautemandako konplexutasunaren ondorioz. Baina ez. Konfiantzaz eta saiatuki jarri behar gara horretan; izan ere, adineko pertsonak eta haiek zaintzen dituztenak zaintzeko modua pertsona, herritar eta, azken batean, hiri gisa definitzen gaituzten alderdietako bat da.

Jarrai gaitzazu

Gai azpimagarriak

Zein da zure iritzia?

Ondorengo inprimakia bete eta komentatu post hau:

Zure interesekoa izan daiteke baita ere...

03-01-2019

Donostia eta inklusio politikak: hiriaren eta gizartearen estrategia definitzeko erronkak

Hitz jakin batzuk gehiegi eta ez oso egoki erabiltzeak jatorrian izan zuten esanahia galtzeko arriskua ekarri ohi du. Horixe da “inklusio” edo “inklusibo” terminoaren kasua, gaur egun kontzeptu eta esparru ugari apaintzeko erabiltzen dena, hala nola kultura, enpleguan, hirian, hezkuntzan eta abar, hautatutako bidearen eta erdietsitako helburuen inguruko gogobetetasun irudi atsegina ezagutzera emateko asmoz.